Malowana wieś Zalipie, synagoga chasydzka, drewniane kościoły, trasy rowerowe to tylko niektóre atrakcje Powiśla Dąbrowskiego. Tym razem zachęcamy do odwiedzenia, trochę zapomnianej, Dąbrowy Tarnowskiej – głównego miasta Powiśla. Początki miasta Dąbrowa Tarnowska sięgają średniowiecza, kiedy to na skraju Puszczy Sandomierskiej powstała mała miejscowość, która swoją nazwę zawdzięcza rosnącym nieopodal gajom dębowym. Ówcześnie miejscowość nazywała się Dambrowa. W XIX wieku dla odróżnienia miasta od innych miejscowości o podobnych nazwach zaczęto posługiwać się terminem Dąbrowa koło Tarnowa. Natomiast dzisiejsza nazwa przyjęła się niedługo przed II wojną światową. Jakie atrakcje turystyczne oferuje dziś Dąbrowa Tarnowska?
Pozostałości zamku w Dąbrowie Tarnowskiej
Budowla powstała na początku XVII wieku. Jej budowniczym był kasztelan sandomierski Mikołaj Spytko Ligęza herbu Półkozic. Poprzez małżeństwo córki Mikołaja Ligęzy z marszałkiem Jerzym Lubomirskim, Dąbrowa weszła w skład latyfundium Lubomirskich. Nowi właściciele w roku 1697 rozpoczęli gruntową przebudowę i rozbudowę zamku. W tym celu sprowadzili słynnego architekta Tylmana z Gameren, budowniczego między innymi pałacu Krasińskich i Gnińskich w Warszawie. W wyniku przebudowy powstała wspaniała, barokowa rezydencja magnacka do budowy której wykorzystano jeńców tureckich wziętych do niewoli podczas wyprawy wiedeńskiej. O bogactwie rezydencji niech świadczy fakt, że nad największą marmurową salą balową znajdował się szklany sufit a na nim rodzaj akwarium z egzotycznymi rybami. Niestety zamek nie przetrwał do naszych czasów. Podczas rabacji w 1846 zwanej „rzezią galicyjską” zamek został ograbiony i poważnie uszkodzony. Dzieła zniszczenia rezydencji dokonał rok później pożar. To co pozostało rozebrano i wykorzystano jako materiał budowlany. W 1858 roku pałac już nie istniał, pozostała tylko brama wjazdowa.Zachowały się również spore fragmenty parku pałacowego służące dziś mieszkańcom jako miejsce odpoczynku.
Pobili się dwaj bracia
Na zamkowym wzgórzu, gdzie kiedyś był zamek Lubomirskich, znajduje się interesujący pomnik. Jak mówią dawne przekazy, obelisk stoi w miejscu pojedynku dwóch braci Lubomirskich, w którym jeden z nich zginął. Obelisk podzielony jest na dwie części: dolna opatrzona herbem Szreniawa, pochodząca z XVIII wieku oraz górna wykonana z chęcińskiego marmuru z płaskorzeźbą przedstawiającą dwa lwy i kartusz z herbami Półkozic, Trąby, Leliwa i Nieczuja oraz Sulima. Obelisk zwieńczony jest krzyżem maltańskim jako, że ten który zginął był członkiem tego właśnie zakonu.
Pomnik ku czci poległych Synów Miasta Dąbrowy
Obelisk znajduje się w Parku Miejskim. W czasie I wojny światowej oraz wojny polsko-bolszewickiej zginęło wielu mieszkańców Dąbrowy i okolic. W 1931 roku postanowiono uczcić ich pamięć. W Parku Miejskim odsłonięto pomnik pamięci patriotów, którzy polegli, walcząc w szeregach Legionów Józefa Piłsudskiego. Pomnik został ufundowany przez społeczeństwo miasta według projektu profesor Hanny Nałkowskiej. Po zakończeniu II wojny światowej komunistyczne władze miasta zmieniły wcześniejszą datę 1914-1920 na 1918 oraz dodano datę 1939-45. Zmodyfikowano również wygląd orła, spiłowując mu koronę. 11 listopada 1990 roku z inicjatywy Dąbrowskiego Komitetu Obywatelskiego ponownie odsłonięto pomnik z nową, granitową tablicą i napisem: „Pomnik ku czci poległych Synów Miasta Dąbrowy w latach wojny 1914-1918 i 1920”.
Największy drewniany kościół w Polsce
Kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Dąbrowie Tarnowskiej zaliczany jest do największych kościołów drewnianych w Polsce. Świątynia znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Małopolskiego. Pierwszy kościół stanął w tym miejscu w 1430 roku, a kolejny prawdopodobnie w roku 1614 za sprawą kasztelana sandomierskiego Mikołaja Spytka Ligęzy. Kościół który możemy podziwiać obecnie jest trzecim z kolei na tym miejscu. Świątynia powstała z fundacji Kajetana Potockiego, kanonika sandomierskiego i proboszcza w Dąbrowie. Skromność i prosta architektury zewnętrznej bryły, kryje w sobie piękne wnętrze, wypełnione barokowo-rokokowymi sprzętami. Najcenniejszym jest Krucyfiks późnogotycki z końca XV wieku umieszczony na belce tęczowej. W dąbrowskim kościele Wszystkich Świętych odbywają się koncerty muzyki klasycznej.
Ślady kultury żydowskiej. Synagoga
Synagoga w Dąbrowie Tarnowskiej jest jednym z ciekawszych zabytków miasta i największą zachowaną bożnicą w Małopolsce. Była też jedną z najpiękniejszych i najokazalszych. Dziś zwiedzających z całego świata zachwyca sala modłów. Stara, drewniana synagoga z 1697 roku, spłonęła w pożarze miasta w 1885 roku. Nową bożnicę zbudowano w latach 1855–1863. Na początku XX wieku stała przy niej mykwa (zbiornik z wodą, służący do rytualnego obmycia). W latach 1936–1937 do synagogi odnowionej po zniszczeniach z I wojny światowej, dobudowano trójkondygnacyjny krużganek. W czasie II wojny światowej w zdewastowanym budynku Niemcy urządzili magazyn. W 1950 roku miejscowi Żydzi w pomieszczeniu przy sieni urządzili miejsce modłów. W 1971 roku budynek przeznaczono na działalność kulturalno-oświatową, a w 1972 roku profesor Wiktor Zin opracował projekt jego remontu i przebudowy na dom kultury. Rozpoczęte prace niestety przerwano i synagoga popadła w ruinę. Pogarszający się stan techniczny trwał aż do 2007 roku, kiedy to rozpoczęto prace renowacyjne. W 2012 roku, w wyremontowanej synagodze rozpoczął działalność Ośrodek Spotkania Kultur, miejsce dialogu międzykulturowego z nowoczesną ekspozycją. Ośrodek organizuje koncerty, spektakle, wykłady. Odbywają się tu lekcje historii i regionalizmu oraz wystawy okolicznościowe. W powstałym muzeum możemy nie tylko prześledzić historię samej synagogi ale tez Żydów mieszkających na tym terenie. Zapoznamy się także z historią miasteczka i regionu. Zgromadzono tu sporo eksponatów, i zabytkowe sprzęty z domów dawnych mieszkańcu Dąbrowy, aż po… kości mamuta. Ciekawostką są też fragmenty samolotu Halifax, który rozbił się niedaleko Dąbrowy w 1944 roku. W piwnicach budynku zobaczymy dodatkowo niewielką ekspozycje etnograficzną poświęconą sztuce ludowej Zalipia. Synagoga to murowany budynek w stylu eklektyczno-klasycystycznym z elementami mauretańsko-orientalnymi, wzniesiony na planie prostokąta, bogato zdobiony. Między jego dwiema kwadratowymi wieżami znajduje się portyk z galerią wsparty na kolumnach połączonych arkadami. We wnętrzu znajduje się sala modlitw kryta płaskim sklepieniem i przedsionek, a nad nim dwupiętrowy babiniec otwarty na salę główną. Ściany zdobią polichromie wykonane przez włoskich artystów. W sali modłów prezentowane jest oryginalne wyposażenie domu modlitwy. Na ekspozycji można poznać historię miejscowych Żydów i judaizmu. Na piętrze babińca urządzono salon mieszczański z wyposażeniem. Zabytkowa synagoga znajduje się przy ulicy Berka Joselewicza w Dąbrowie Tarnowskiej. Jest największą zachowaną synagogą w województwie małopolskim. Jest uznawana za perłę architektury chasydów w Polsce.
Cmentarz żydowski (kirkut)
Nieopodal synagogi, po przeciwnej stronie ulicy, znajduje się kirkut (żydowski cmentarz). Powstał na początku XVIII wieku i zajmuje obszar prawie dwóch i pół hektara. Na jego terenie znajduje się około 200 nagrobków. Miejsce to, podczas II wojny światowej spotkał podobny los jak inne kirkuty w Polsce – zostało zdewastowane przez Niemców. Większość macew została usunięta i wykorzystana do utwardzania dróg, chodników. Po II wojnie światowej część z wywiezionych macew udało się przywieźć z powrotem na teren kirkutu. Nie wszystkie jednak udało się odnaleźć. Szacuje się, że przed wojną było ich nawet tysiąc. Ostatni pochówek miał na cmentarzu miejsce w 2005 roku. Odbył się wtedy pogrzeb ostatniego religijnego Żyda z Dąbrowy Tarnowskiej – Samuela Rotha.
Cmentarz wojenny numer 248
Jedną z wielu osobliwości turystyczno-historycznych wyróżniającą między innymi okolice Dąbrowy Tarnowskiej i Tarnowa są zachowane po dzień dzisiejszy cmentarze wojskowe z okresu I wojny światowej. Przypominają o krwawych walkach toczonych na terenie Galicji Zachodniej. Cmentarz w Dąbrowie Tarnowskiej został zaprojektowany przez austriackiego architekta Johanna Watzala. Główny element cmentarza stanowi usytuowana na niewielkim tarasie kaplica w formie czterech słupów podtrzymujących czterospadowy dach zwieńczony drewnianą konstrukcją z trzech belek pionowych i poziomych. Na kamiennych słupach umieszczone są motywy krzyży równoramiennych. Wewnątrz tablicy znajduje się zwieńczony drewnianym krzyżem ołtarz, w który wmurowano marmurową tablicę. W okresie I wojny światowej na założonym wówczas cmentarzu wojennym pochowano 44 żołnierzy z armii austro-węgierskiej, 9 z armii niemieckiej i 236 z armii rosyjskiej. Znajdują się tu również groby z II wojny światowej.
Atrakcje okolic Dąbrowy Tarnowskiej
Powiśle Dąbrowskie to przede wszystkim idylliczny krajobraz wsi, w tym także tej wyjątkowej, jedynej takiej w Polsce – malowanego Zalipia. Tu lokalne malarki ozdabiają ściany swoich domostw, budynków gospodarczych i ogrodzeń barwnymi kwiatowymi ornamentami. Niezwykła wioska przyciąga wielu turystów z kraju i zagranicy, którzy często specjalnie podróżują na Powiśle, by zobaczyć kolorowe malowidła. Również miłośnicy dwóch kółek z pewnością odnajdą wiele ciekawych tras rowerowych w okolicach Dąbrowy Tarnowskiej. Jedną z nich jest Wiślana Trasa Rowerowa. W zespole pałacowo-parkowym w miejscowości Breń miłośnicy spacerów i turystyki rowerowej mogą odpocząć, jak i spędzić aktywnie czas. Osoby chcące zwiedzać Powiśle Dąbrowskie na dwóch kółkach mogą w znajdującej się tutaj stanicy turystycznej wypożyczyć rowery.
Zobaczcie inne najpiękniejsze miasteczka Małopolski:
- Dobczyce – między historią i wielkim jeziorem
- Lanckorona – miasto aniołów i zakochanych
- Słynne miasta słynnych ludzi
- Wieliczka to nie tylko Kopalnia Soli
- Stary Sącz jest jednym z najstarszych i najpiękniejszych polskich miast
- Kalwaria Zebrzydowska – światowe dziedzictwo i inne wspaniałości
- Małopolskie małe miasteczka pełne wielkiej historii